CUKRZYCA TYPU DRUGIEGO – objawy i leczenie

Cukrzyca typu 2 – co to takiego?

Cukrzyca typu drugiego to choroba cywilizacyjna, dotyka coraz szersze grono ludzi.
Oficjalna definicja cukrzycy wg. Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2019 roku brzmi:
“Cukrzyca jest to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. “

Cukrzyca typu 2 (insulinoniezależna, nabyta, cukrzyca wieku dorosłego) to choroba uwarunkowana głównie środowiskowo (80% przypadków stanowią osoby otyłe/z nadwagą), skorelowana ściśle z trybem życia, dietą, aktywnością fizyczną, a w mniejszym stopniu uwarunkowana genetycznie. Cukrzyca charakteryzuje się opornością na insulinę, względnym niedoborem insuliny oraz podwyższonym poziomem glukozy we krwi. W odróżnieniu od cukrzycy typu 1, częściej występuje u osób dorosłych, szczególnie po 45 i 65 roku życia, ale ostatnio odnotowuje się coraz więcej zachorowań wśród osób młodszych (główną przyczyną tego jest zwiększenie się liczby osób otyłych w tej grupie osób).

Cukrzyca typu drugiego – objawy

Objawy wskazujące na chronicznie podwyższone stężenie cukru we krwi to:

• Wzrost pragnienia (2-5 l na dobę)
• Zwiększona częstość oddawania moczu
• Spadek wagi bez powiązania z redukcją kalorii w diecie
• Osłabienie i senność
• Uczucie zmęczenia psychicznego i fizycznego
• Zmiany ropne na skórze
• Zaburzenia ostrości widzenia
• Stany zapalne narządów moczowo-płciowych
• Rogowacenie ciemne Acanthosis nigricans,  czyli występowanie nadmiernie pigmentowanej skóry o kolorze brązowym. Zmiany są zlokalizowane najczęściej w okolicy pach, szyi i dłoni. 

Uwaga!

Cukrzyca typu 2 to choroba zdradliwa! Rozwija się powoli i często pozostaje niewykryta nawet przez kilka lat dlatego w razie chociaż by najmniejszych podejrzeń, należy wykonać badania poziomu cukru we krwi. Zbyt późne wykrycie cukrzycy może doprowadzić do pojawienia się poważnych, często już nieodwracalnych powikłań (np. uszkodzenia wzroku, czy nerek). Szczególnie narażoną na zachorowanie grupą są osoby z nadwagą i otyłością oraz osoby u których występują przypadki cukrzycy typu 2 w najbliższej rodzinie!

Kryteria rozpoznania cukrzycy typu 2 wg Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) z 2019

Cukrzyca typu 2	Wynik glukozy
*Glikemia przygodna + jednoczesne występowanie objawów hiperglikemii	≥ 200 mg/dl ( ≥ 11,1 mmol/l)
*Glikemia na czczo – dwa pomiary, wykonywane w dwa inne dni + glikemia przygodna <200 mg/dl	≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l)
Glikemia na czczo – jeden pomiar + glikemia przygodna>200 mg/dl + brak objawów hiperglikemii	≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l)

* Glikemia na czczo – oznaczona w próbce krwi pobranej 8–14 godzin od ostatniego posiłku
*Glikemia przygodna – mierzona w dowolnym momencie w ciągu dnia, niezależnie od pory spożycia posiłku

Pożądane wyniki glikemii dla osoby zdrowej

Glikemia na czczo	60-99 mg/dl (3,4-5,5mmol/l)
Glikemia 2h po posiłku	<120 mg/dl (6,7 mmol/l)
Glikemia 2h po spożyciu 75 g glukozy w teście OGTT	<140 mg/dl (7,8 mmol/l)

Jakie wyniki wskazują na stan przedcukrzycowy?

Nazwa nieprawidłowości	Wynik
Nieprawidłowa glikemia na czczo	100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l mierzone na czczo
Nieprawidłowa tolerancja glukozy	140–199 mg/dl (7,8–11,0 mmol/l) 2h po spożyciu 75 g glukozy w teście OGTT (krzywej cukrowej i insulinowej)

Kiedy warto wybrać się na badanie krzywej cukrowej i insulinowej ?

• gdy jednokrotny lub dwukrotny pomiar glikemii na czczo wyniesie 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l)
• gdy przy glikemii na czczo poniżej 100 mg/dl (5,6 mmol/l) istnieje uzasadnione podejrzenie nieprawidłowej tolerancji glukozy lub cukrzycy (patrz objawy opisane powyżej)

Jak przygotować się do badania krzywej cukrowej i insulinowej?

• Na badanie należy zjawić się na czczo w godzinach porannych
• Na badanie należy zabrać ze sobą uprzednio zakupioną w aptece glukozę w ilości 75 g
• Minimum osiem godzin przed badaniem należy pościć
• Minimum 24 h przed badaniem nie należy spożywać alkoholu
• Leki które mogą mieć wpływ na wynik badania po konsultacji lekarskiej należy odstawić na 7-14 dni przed badaniem
• W przypadku stosowania leczenia metforminą zaleca się jej odstawienie na co najmniej 7 dni przed wykonaniem badaniem (zawsze po uprzedniej konsultacji z lekarzem)
• Dzień przed badaniem nie zaleca się stosowania restrykcyjnych diet, czy ograniczenia węglowodanów
• W dniu badania Pacjent powinien być zdrowy i wypoczęty
• Nie wykonujemy badania w czasie infekcji czy antybiotykoterapii – wyniki mogą ulec zaburzeniu
• Nie wykonujemy badania w okresie intensywnych treningów i zawodów sportowych. Na kilka dni przed badaniem należy zminimalizować intensywność treningów, a dzień przed badaniem najlepiej z nich zrezygnować.
  * Spora część lekarzy, ze względu na ryzyko hiperglikemii poleca obecnie spożycie posiłku zawierającego węglowodany, w zastępstwie wypijania roztworu glukozy przed badaniem.

Krzyca cukrowa i insulinowa – poradnik jak przygotować się do badania

72 h przed badaniem

W dniu badania

– stosujemy zbilansowaną dietę, nie ograniczamy węglowodanów, kalorii, anie nie stosujemy innych restrykcji względem odżywiania – dzienna podaż węglowodanów przed badaniem – minimum 150 g na dobę, preferowane źródła: warzywa, pieczywo razowe, kasze, ryż brązowy, owoce  – unikamy alkoholu, kawy, herbaty i innych napojów kofeinowych. – nie palimy papierosów – za porozumieniem z lekarzem odstawiamy leki które mogą mieć wpływ na prawidłowość wyników m.in.: glikokortykosteroidy, leki moczopędne czy też doustne leki antykoncepcyjne

– ostatni posiłek – minimum 8 godzin przed pobraniem   – badanie przeprowadzamy rano – w godzinach popołudniowych/wieczornych zmienia się rytm wydzielania i wrażliwość komórek na insulinę – w trakcie badania pozostajemy w spoczynku, nie pijemy płynów, nie palimy papierosów, nie przyjmujemy leków, nie wychodzimy z laboratorium w celu załatwienia zaległych spraw 🙂

Czy na badanie krzywej cukrowej i insulinowej należy mieć skierowanie?

Większość laboratoriów, w celu wykonania badania wymaga od Pacjenta :
– skierowanie od lekarza prowadzącego
lub
– wynik badania glukozy na czczo nie starszy niż 30/14 dni
W przypadku gdy wynik glukozy na czczo nie przekracza 126 mg/dl większość laboratoriów podejmuje się wykonania badania bez potrzeby okazywania skierowania od lekarza, a jedynie za okazaniem wyniku glukozy na czczo nie starszym niż sprzed 30 dni. Z pośród wrocławskich laboratoriów badania bez skierowania można zrobić np. w sieci Alab.

Co jest ważne, a czego nie zawsze się dowiesz podczas badania krzywej cukrowej i insulinowej?

Ważne jest aby:
– przynieść swoją glukozę (75 g, dostępna w każdej aptece)
– zabrać ze sobą skierowanie lub wynik glukozy na czczo z ostatnich 30 dni (w zależności od wymagań laboratorium – polecam najpierw zadzwonić i dowiedzieć się)
– wypić roztwór glukozy w odpowiednim tempie. Glukozę należy rozpuścić w 300 ml wody i pić powolnymi łyczkami w czasie około 5 minut, a nie “jednym haustem” jak to robi duża część Pacjentów.

Kto powinien badać się regularnie?

Istnieje kilka czynników , które w znaczącym stopniu wpływają na wzrost pojawienia się cukrzycy typu 2. Z tego względu o regularne badania przesiewowe w stronę cukrzycy (glukoza i insulina na czczo, ew krzywa cukrowa i insulinowa 3 punktowa) powinny zatroszczyć się osoby:

• po 45 roku życia (badania wskazane są wtedy nie rzadziej niż raz na 3 lata)
• z nadwagą lub otyłością:
  – kobiety: wskaźnik BMI ≥ 25 kg/m2 i/lub obwód w talii > 80 cm
  – mężczyźni: wskaźnik BMI ≥ 25 kg/m2 (w praktyce tolerancja zwiększa się zazwyczaj do BMI>27, w szczególności w przypadku wysokiej masy mięśniowej u Panów) i/lub obwód w talii > 94 cm
• z cukrzycą występującą w rodzinie (rodzice bądź rodzeństwo)
• wykonujące pracę siedzącą, o aktywności niższej niż 8 tysięcy kroków dziennie, nie uprawiające dodatkowej aktywności fizycznej
• u których w poprzednim badaniu stwierdzono stan przedcukrzycowy
• u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową
• z nadciśnieniem tętniczym (≥ 140/90 mm Hg)
• z dyslipidemią: stężenie cholesterolu frakcji HDL < 40 mg/dl (< 1,0 mmol/l) i/lub triglicerydów > 150 mg/dl (>1,7 mmol/l)
• u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS)
• z chorobą układu sercowo-naczyniowego

Leczenie cukrzycy typu 2

Cukrzyca typu drugiego – jak leczyć ?

1) Redukcja nadwagi lub otyłości w przypadku jej występowania. Osiągnięcie należnej masy ciała sprzyja zmniejszonemu ryzyku powikłań, obniża poziom cukru we krwi, zwiększa wrażliwość receptorów na insulinę.

2) Zmiana nawyków żywieniowych: zwiększenia ilości spożywanych warzyw, uregulowaniu pór posiłków, dostosowania kaloryczności diety do trybu życia, dawki węglowodanów w posiłku. Więcej szczegółów w dziale Dieta w cukrzycy typu 2 i insulinooporności.

3) Stosowanie leków doustnych obniżających poziom cukru we krwi – jeżeli lekarz zaleci ich stosowanie

Po przekroczeniu pewnego poziomu cukru we krwi (najczęściej 300 mg/dl) zalecane jest podawanie insuliny lub połączenie leków doustnych i insuliny. Jeżeli glikemia obniży się, wtedy wskazany jest powrót tylko do leków doustnych i rezygnacja z dalszego stosowania insuliny.

4) Regularna aktywność fizyczna – systematyczny umiarkowany wysiłek fizyczny: minimum 30 minut, co najmniej 3-4 razy w tygodniu pomaga zwiększyć wrażliwość tkanek na insulinę oraz sprzyja redukcji nadwagi

5) Kontrola ciśnienia – szczególnie istotna wśród osób otyłych lub z nadwagą. Zarówno nadwaga jak i cukrzyca sprzyjają występowaniu nadciśnienia.

6) Regularne badania pod kątem poziomu cukru we krwi jak również regularne wizyty u lekarza diabetologa. Badania kontrolne należy wykonywać samodzielnie przy pomocy glukometru, w zależności od stopnia zaawansowania schorzenia i stopnia nasilenia objawów

Jak często należy badać cukier przy cukrzycy typu 2?

Stopień zaawansowania choroby	Częstość monitorowania glikemii
Chorzy leczeni wyłącznie dietą	Raz w miesiącu skrócony profil glikemii (na czczo i 2 godz. po głównych posiłkach) oraz raz w tygodniu o różnych porach dnia
Chorzy stosujący doustne leki przeciwcukrzycowe i/lub analogi GLP	Raz w tygodniu skrócony profil glikemii (na czczo i po głównych posiłkach), codziennie 1 badanie o różnych porach dnia
Chorzy na cukrzycę typu 2 leczeni stałymi dawkami insuliny	Codziennie 1–2 pomiary glikemii, dodatkowo raz w tygodniu skrócony profil glikemii (na czczo i po głównych posiłkach) oraz raz w miesiącu dobowy profil glikemii

Dodatkowo każdy chory powinien mierzyć cukier w przypadku występowania pogorszonego samopoczucia

Cukrzyca typu drugiego – cele leczenia

• Trwałe obniżenie poziomu glukozy we krwi i jego stabilizacja do granic norm tzn.:

Glukoza na czczo	Glukoza 2 h po posiłku
≤100 mg/dl (≤ 5,6 mmol/l)	≤140 mg/dl (≤ 7,5 mmol/l)

• Unormowanie profilu lipidowego w celu niedopuszczenia do rozwoju chorób układu krążenia

Zmniejszenie poziomu “złego cholesterolu” LDL	<100 mg/dl (<2,5 mmol/l)
Zmniejszenie poziomu “złego cholesterolu” LDL – w przypadku jednoczesnego występowania chorób układu krążenia	<70 mg/dl (<1,9 mmol/l)
Obniżenie poziomy trójglicerydów	<150 mg/dl (>1,7 mmol/l)
Obniżeniu cholesterolu całkowitego	<175 mg/dl (4,5 mmol/l)

• Spadek masy ciała (gdy występuje nadwaga lub otyłość) – dzięki spadkowi masy ciała osiąga się większą skuteczność leczenia i można uniknąć większości powikłań choroby, zalecane jest aby BMI<24,9
• Obniżeniu ciśnienia tętniczego <130/80 mmHg – mniejsze ryzyko uszkodzenia naczyń krwionośnych, chorób serca, niedokrwienia kończyn

Testy na poziom hemoglobiny glikowanej (HbA1c)

Czym są testy HbA1c?

Test na poziom hemoglobiny glikowanej wskazuje ile % glukozy przyłączyło się do białka hemoglobiny znajdującego się w erytrocytach (krwinkach czerwonych). Gdy poziom glukozy u cukrzyka jest na wysokim poziomie, wtedy glukoza, a właściwie jej nadmiar może “przykleić się” (przylgnąć) do białka hemoglobiny. Połączenie hemoglobina – glukoza jest trwałe przez okres około 3-4 miesięcy. Badanie poziomu hemoglobiny glikowanej daje więc obraz jakie były „huśtawki” poziomu glukozy we krwi w tym okresie. Uzyskany wynik procentowy oznacza jaka część białek hemoglobiny w erytrocytach zawierała przyłączone cząstki glukozy.

Jak interpretować uzyskany wynik?

Według Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego (ADA – American Diabetes Association), jeżeli uzyskany wynik na hemoglobinę glikowaną jest równy lub mniejszy niż 7 % oznacza to, że poziom cukru we krwi pacjenta utrzymywał się przez ostatnie kilka miesięcy na mniej więcej stałym poziomie, a prowadzone leczenie odbywa się w sposób prawidłowy i zmierza w dobrym kierunku.

Jeżeli jednak wynik jest wyższy niż 7 % – wtedy ryzyko powikłań (sercowo-naczyniowych, niedokrwiennych itd.) znaczenie zwiększa się i oznacza to, że poziom glukozy we krwi pacjenta przez ostatnie kilka miesięcy znacznie się wahał. 

Co należy zrobić gdy wyniki HbA1c>7% ?

– wprowadzić zmiany w diecie: przywiązywać większą uwagę do jakości spożywanego jedzenia a także pilnować regularności pór posiłków, zmniejszyć porcje, zasięgnąć porady specjalisty

– zasięgnąć porady lekarza diabetologa, który ewentualnie zmieni dawkowanie lub leki chorego

Jak przebiega test HbA1c?

Test jest bardzo prosty i trwa kilka sekund. Lekarz pobiera krew od  pacjenta, a następnie oddaje ją do laboratorium, gdzie jest analizowana pod kątem ilości hemoglobiny glikowanej.

Cukrzyca typu drugiego – powikłania

Wysoki cukier sam w sobie nie daje wyraźnych, charakterystycznych objawów. Najgroźniejsze są powikłania, czyli zmiany jakie powstają w organizmie pod wpływem podwyższonego poziomu cukru we krwi. Do najczęściej pojawiających się zmian należą:

1) Mikroangiopatie – przewlekłe powikłania w małych naczyniach krwionośnych

– retinopatia siatkówki oka – prowadzi do zaburzonego przepływu krwi w naczyniach oka i jego niedotlenienia, co może skończyć się nawet całkowitą utratą wzroku (należy reagować na najmniejsze zmiany widzenia: zamglenia, brak ostrości, a także chodzić co roku na badania dna oka).

– nefropatia cukrzycowa – polega na uszkodzeniu kłębuszków nerkowych, prowadzi do upośledzonej filtracji krwi przez nerki, niewydolności nerek, konieczności stosowania dializ lub nawet przeszczepu (istotna jest tu kontrola ciśnienia krwi – nie powinno ono przekraczać wartości 130/80 mm Hg) oraz obserwacja moczu (objawem zaburzonej pracy nerek jest białkomocz).

– neuropatia – polega głównie na zaburzeniach czucia, objawia się kurczem łydek i bólem nóg, zimnymi stopami i rękami. Często objawom tym towarzyszą również: zaburzenia pracy serca, nadmierne pocenie się, impotencja, czy nieprawidłowe oddawanie moczu. Neuropatia spowodowana jest uszkodzeniem nerwów obwodowych – zalecane leczenie u neurologa.

2) Makroangiopatie – uszkodzenia w dużych naczyniach krwionośnych

– choroba niedokrwienna serca, miażdżyca kończyn dolnych

– zespół stopy cukrzycowej (często kończący się amputacją stopy) – dlatego bardzo ważna jest szczególna dbałość o higienę stóp i regularna kontrola: ogląd paznokci, otarć, pęcherzy itd.

3) Zaburzenia gospodarki lipidowej, nadciśnienie

Podwyższony poziom trójglicerydów, “złego” cholesterolu LDL oraz obniżony poziom „dobrego” cholesterolu HDL. Zaburzenia te, jak również często podwyższone ciśnienie kwi i otyłość u cukrzyków, sprzyjają większemu ryzyku występowania miażdżycy oraz chorób układu krążenia (dlatego dieta dla cukrzyków powinna być jednocześnie dietą o działaniu prewencyjnym w chorobach sercowo-naczyniowych).

Piśmiennictwo:
Kurpas D., Czech T., Mroczek T. 2012. Jakość życia pacjentów z cukrzycą – jakie znaczenie mają powikłania? Family Medicine & Primary Care Review, 14, 2:177-181.
Sieradzki J. 2000. Otyłość, a cukrzyca. Przewlekłe choroby: 7, 90-97.
Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2017, Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego; 2017 Guidelines on the management of diabetic patients. A position of Diabetes Poland. Clin Diabet 2017; 6, Suppl. A: A1–A80. DOI: 10.5603/DK.2017.0001.
Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek L. 2007. Cukrzyca. PWZL Warszawa.