Stres – czym jest, jak wpływa na naszą psychikę i ciało?

Czym jest stres?

Stres wyzwala się, gdy umysł i ciało reagują na jakąś realną lub wyobrażoną sytuację. Najpierw dochodzi do wyzwolenia reakcji psychicznej, a następnie reakcji biologicznej obejmującej głównie zmiany jakie zachodzące w mięśniach, układzie pokarmowym, mózgu, układzie krwionośnym, skórze, układzie immunologicznym.

W wyniku stresu organizm przechodzi w stan “alarmu” i przygotowuje ciało i mózg do reakcji “walcz lub uciekaj”. Celem jest przetrwanie przed grożącym niebezpieczeństwem. Jest to proces który wykształcił się przez lata ewolucji człowieka…

Jakie reakcje biologiczne występują w momencie wystąpienia stresu?

1. Przekonanie o położeniu w stanie zagrożenia  (mózg)
2. Sygnał do nadnerczy
3. Wzmożone wydzielanie adrenaliny, kortyzolu

Podwyższony poziom kortyzolu i adrenaliny przez dłuższy czas powodują:
1. Skurcz i wzmożone napięcie mięśni
2. Zwężenie naczyń krwionośnych, podwyższone ciśnienia krwi
3. Wzmożone uwalnianie glukozy przez wątrobę
4. Przyspieszenie oddechu, bicie serca, wyostrzenie zmysłu słuchu, wzroku
5.  Odpływ części krwi z żołądka i jelit do mózgu, serca i innych kluczowych mięśni

 Reakcje te zostały przedstawione w dużym uproszczeniu jednak jest to kaskada skomplikowanych, chemicznych procesów. Zachodzą one z dużą intensywnością w ciągu zaledwie 8 sekund! 

Do czego prowadzą permanentnie podwyższone hormony stresu, czyli jakie są konsekwencje bycia w przewlekłym stresie?

• Zespół jelita drażliwego, wrzody żołądka lub inne zaburzenia układu pokarmowego
• Nadciśnienie
• Większe ryzyko uszkodzeń naczyń krwionośnych – wyższe ryzyko zawału, udaru i innych chorób układu krążenia
• Rozregulowanie ośrodków sytości i głodu, a w konsekwencji problem z nadmierną masą ciała lub niedożywienie
• Większe ryzyko cukrzycy
• Obniżenie odporności organizmu

Po co nam stres?

Stres jest potrzebny by prawidłowo odbierać bodźce i w porę na nie reagować

Kiedy stres jest czymś negatywnym?

Reakcja na stres może być szkodliwa w dwóch przypadkach:

- gdy występuje zbyt często
- gdy trwa przez dłuższy czas

W obydwu przypadkach następują reakcje psychiczne i fizyczne przygotowujące organizm do walki lub ucieczki. Zbyt częste i/lub długotrwałe wchodzenie w “stan alarmu” powoduje przeciążenie organizmu, osłabienie układu immunologicznego, jak również wiąże się z szeregiem chorób takich jak nadciśnienie, czy wrzody żołądka (wymienione powyżej).

Od czego zależy czy stres jest negatywny, czy pozytywny?

Rodzaj reakcji stresowej zależy głównie od naszej reakcji na dane wydarzenie. Przykładem może tu być lot samolotem. Jedni pasażerowie niezwykle się z niego cieszą i przeżywają tzw. stres pozytywny, inni okazują niepokój już na wiele dni przed planowanym odlotem i odczuwają stres o charakterze negatywnym. Intensywność i czas reakcji stresowej zależy od naszej oceny danej sytuacji, czyli od tego jak bardzo jest ona dla nas niebezpieczna i wiary w to czy sobie z daną sytuacją poradzimy. Z ciekawostek dodam, że sytuację stresową obserwuję również u niektórych swoich Pacjentów po przejście na dietę. Poziom stresu jest tym wyższy, im mniejsza wiara w siebie, co wiąże się również z doświadczeniami z przeszłości.

Od czego zależą nasze reakcje na stres?

• Od przyjętych z otoczenia wzorców (rodzina, szkoła)
• Własnych przekonań na temat samego siebie, innych ludzi

Fizyczne oznaki stresu, czyli jak rozpoznać że jesteś zestresowany?

• zawroty głowy
• rozszerzone źrenice
• szybkie i płytkie oddychanie
• napięcie w obszarze ramion, karku
• skurcze żołądka, mdłości
• pocenie się
• suchość w gardle
• ściśnięte gardło
• wilgotne, zimne dłonie
• uginające się kolana

Psychiczne oznaki stresu

• apatia
• tłumienie uczuć
• zamykanie się w sobie
• częste zapominanie
• lęk
• napięcie emocjonalne lub nadmierne szukanie odosobnienia
• koszmary senne
• piskliwy, nerwowy śmiech
• poczucie niezadowolenia
• piorytowanie, drażliwość
• słaba koncentracja
• częstsze uleganie wypadkom
• nadmierna skłonność do płaczu lub pobudzenia
• tendencja do łatwego ulegania przewrażliwieniu

Zachęcam również do przeczytania artykułu na temat: Aktywność fizyczna lekiem na stres.

Piśmiennictwo:
Yaribeygi, H., Panahi, Y., Sahraei, H., Johnston, T. P., & Sahebkar, A. (2017). The impact of stress on body function: A review. EXCLI journal, 16, 1057.
McEwen, Bruce S. “Brain on stress: how the social environment gets under the skin.” Proceedings of the National Academy of Sciences 109.Supplement 2 (2012): 17180-17185.
Landowski, Jerzy. “Neurobiology of stress.” Neuropsychiatria i neuropsychologia 2.1 (2007): 26.
Sygit-Kowalkowska, Ewa. “Radzenie sobie ze stresem jako zachowanie zdrowotne człowieka–perspektywa psychologiczna.” Hygeia Public Health 49.2 (2014): 202-208.
Leśniewska, Grażyna. “Stres a równowaga życiowa.” Studia i Prace WNEIZ US 40/2 (2015): 119-129.